Wat is de oorzaak van ADHD?

In de afgelopen tientallen jaren zijn er verschillende theorieën geweest omtrent de oorzaak van ADHD. Zo zou een verkeerde opvoeding of moeilijke jeugd gedragsproblemen geven. Een andere theorie stelde dat een laag geboortegewicht de veroorzaker kon zijn, of hersenschade door zuurstoftekort rondom de geboorte. Hiervan komt de vroegere benaming van ADHD, ‘MBD’ (afkorting voor ‘Minimal Brain Damage’, later ‘Minimal Brain Dysfunction’). “Het zit in de familie” was tevens een veel gehoorde opvatting.

Momenteel gaat men er van uit dat ADHD een genetische aanleg heeft, maar door een wisselwerking en opeenstapeling van andere factoren tot uiting komt. Problemen rondom de geboorte kunnen de kans op afwijkingen verhogen, waaronder ADHD. Roken en alcoholgebruik door de moeder tijdens de zwangerschap lijken tevens de kans op ADHD bij het kind te vergroten. Het eten van bv. smarties – die suiker en kleurstoffen bevatten – veroorzaakt geen ADHD. ADHD kan versterkt worden door ongunstige opvoed- en leefomstandigheden.

Wat zijn de gevolgen van ADHD?

Volwassenen hebben zich vaak jaren geschaamd, omdat ze niet kunnen voldoen aan de eisen van de omgeving en hun eigen eisen. Dit heeft in een groot aantal gevallen geleid tot eenzaamheid en menige relatie onder druk gezet of doen mislukken. Tijdens de schoolperiode heeft men vaak moeite gehad om zich te kunnen concentreren, werd er gedacht dat het wel zo lukken “als hij maar zijn best er voor doet”. Het lukte soms niet om de school af te maken, of men presteerde onder.

Anderen blijven hinder hebben van de hyperactiviteit of impulsiviteit. Vaak, zoals in het voorbeeld, melden volwassenen zich aan, omdat ze met bijkomende problemen kampen, zoals depressieve klachten, angstklachten, overmatig alcohol- en drugsgebruik en persoonlijkheidsstoornissen. Op het werk loopt men vaak tegen dezelfde problemen aan, vormt het nakomen van afspraken en een goede planning menigeen hoofdbrekens (leve de secretaresse!).

Symptomen

ADHD in verschillende levensfasen

Kinderen

Puberteit

Volwassenen

Kinderen

Puberteit

Volwassenen

Waar kan ik verdere informatie over ADHD inwinnen?

Naast de patiëntenvereniging Balans, voor personen met ADHD, is in 1999 de vereniging Impuls opgericht, speciaal voor volwassenen met ADHD (en PDD-NOS). U kunt hen voor informatie bellen op de Hulp en Informatietelefoon, tel. (0900) 202 00 65.

Er is op het gebied van ADHD bij volwassenen nog weinig Nederlandstalige literatuur beschikbaar. Recent is er bij de vereniging Impuls een helder en beknopt boekje verschenen over ADHD bij volwassenen, ‘In kort bestek’, door J.S.S. Kooij en A. Paternotte. Dit boekje kan u verder op weg helpen bij het vinden van informatie over ADHD bij volwassenen.

M.E. Vermeer-Kruijff was tot voor kort als arts werkzaam bij Eleos te Amersfoort, en is tegenwoordig gedetacheerd bij Parnassia te Den Haag en volgt daar de opleiding tot psychiater.

ADHD is een afkorting die staat voor Attention Deficit/Hyperactivity Disorder, hetgeen in het Nederlands vertaald is met Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit. Vroeger werd dit Minimal Brain Dysfunction of Damage (MBD) genoemd omdat men dacht dat een kleine hersenbeschadiging de oorzaak was.

ADHD is een ernstige en duurzame stoornis van de psychische ontwikkeling als gevolg van een hoge mate van ongeconcentreerd, rusteloos en impulsief gedrag. De stoornis manifesteert zich vanaf de vroege jeugd: per definitie voor het zevende jaar, bijna altijd voor het vijfde en in veel gevallen reeds voor het tweede jaar.

Hoe wordt de diagnose ADHD gesteld?

Na een eerste gesprek (anamnese) met de persoon zelf, wordt – indien mogelijk – informatie bij familieleden ingewonnen. Zij kunnen vaak een goed beeld schetsen van die persoon in zijn kinderjaren en puberteit. Oude schoolrapporten (lagere school) zijn tevens een goede informatiebron betreffende concentratie, aandacht en gedrag op de kinderleeftijd. De anamnese wordt gedaan aan de hand van een hiervoor ontworpen vragenlijst. Momenteel is er geen speciale test of onderzoek voor handen om de diagnose ADHD te stellen, wel kunnen deze behulpzaam zijn om te bepalen waarin ADHD zich het meeste uit.

Vervolgens wordt nagegaan of de persoon voldoet aan de zogenaamde DSM-IV criteria voor ADHD, een internationaal classificatiesysteem van de psychiatrie. Er moet hierbij aan een vastgesteld aantal criteria worden voldaan. Verder moeten de klachten het hele leven aanwezig zijn, begonnen zijn voor het 7^e jaar, zowel thuis als op school/werk problemen opleveren en leiden tot verminderd functioneren.

Hoe is ADHD te behandelen?

De behandeling start met uitleg over ADHD. Indien er alcohol of drugs gebruikt wordt, dienen deze eerst gestaakt te worden. Vanuit de kinderpsychiatrie is bekend dat de combinatie van ‘pillen en praten’, het beste werkt. Ook bij volwassen lijkt deze combinatie het meest effectief. Momenteel wordt bij medicatie als eerste keus methylfenidaat (Ritalin) voorgeschreven, wat bij 75 % vermindering van de klachten geeft. Bij de overige volwassenen met ADHD blijkt met name dexamfetamine, en een aantal antidepressieve middelen werkzaam.

De verdere begeleiding wordt afgestemd op de problematiek. Zo is het mogelijk om een coach te krijgen, die helpt bij structuur aanbrengen in werk, huishouden e.d., of te starten met psychotherapie. Daarnaast zijn er momenteel her en der in het land projecten voor lotgenotencontact.

Hoe vaak komt ADHD voor?

ADHD is een van de meest voorkomende kinderpsychiatrische stoornissen. De prevalentie (totaal aantal gevallen die er op een bepaald moment zijn) van ADHD onder kinderen van 4 tot 12 jaar wordt geschat op 3-5%. De diagnose wordt bij jongens 2 tot 4 maal zo vaak gesteld als bij meisjes. Mogelijk dat ADHD bij meisjes vaak niet wordt herkend, misschien omdat meisjes vaker alleen aandachtsproblemen hebben, zonder hyperactiviteit en omdat meisjes met ADHD minder vaak agressief zijn.

Tot voor kort werd aangenomen dat ADHD over zou gaan met het ouder worden. Uit onderzoek is echter gebleken dat symptomen bij ongeveer 30 tot 60% van de patiënten blijven bestaan op volwassen leeftijd. Het voorkomen bij volwassenen wordt geschat op minimaal 1% van de volwassen bevolking. ADHD op volwassen leeftijd komt bijna evenveel voor bij mannen als bij vrouwen.

Oorzaken

De precieze oorzaak is onbekend. Het blijkt dat erfelijke factoren het voorkomen mede bepalen (ADHD komt in sommige families vaker voor). Er is geen sprake van hersenbeschadiging, zoals vroeger werd gedacht.

ADHD is een wel een neurobiologische stoornis, uit onderzoek blijkt dat de hersenen bij ADHD anders functioneren.