Ziektebeeld
Borderline

Moeilijk te herkennen

Mensen met borderline zijn vaak spontaan en kunnen gemakkelijk contacten leggen. Daardoor kunnen ze heel succesvol, aantrekkelijk en sociaal overkomen. Onderliggende angsten blijven zo verborgen. De stoornis gaat vaak gepaard met andere psychische problemen, zoals depressie, angststoornis, eetstoornis, posttraumatische stress of verslaving. Daardoor wordt de diagnose borderline niet snel gesteld. Daar komt bij dat de ene persoon met borderline erg expressief en impulsief is, de ander juist extreem introvert en depressief.

Borderline komt meestal geleidelijk tot uiting tussen het zeventiende en vijfentwintigste jaar. In die periode gaan mensen een zelfstandig leven opbouwen, met allerlei nieuwe contacten. Mensen met borderline hebben vaak grote moeite met het opbouwen van stabiele relaties. Maar heftige emoties en snelle veranderingen horen ook bij de leeftijdsfase. Dit maakt dat borderline niet gemakkelijk te herkennen is.

Impulsiviteit

Iemand met borderline kan zich halsoverkop in een nieuwe relatie storten of na het lezen van een interessante vacature plotseling van baan veranderen. Zonder goed na te denken over de gevolgen van zo’n beslissing. Bij die impulsiviteit hoort ook geen maat kunnen houden.

Stemmingswisselingen

De stemming kan gemakkelijk omslaan van somberheid en angst in gespannen opwinding of andersom. Iemand met borderline kan ‘overgevoelig’ reageren op gebeurtenissen en uitspraken. Een ogenschijnlijk onschuldige opmerking kan tot een woede-uitbarsting leiden. Korte tijd later gevolgd door een vrolijke bui, alsof er niets is gebeurd.

Zwart-wit denken

Bij borderline wordt de wereld opgedeeld in uitersten: zwart en wit, goed en slecht, mooi en lelijk, alles of niets. Er bestaan geen grijstinten. Iemand is of fantastisch leuk of onuitstaanbaar. De mening over één en dezelfde persoon kan in korte tijd helemaal omslaan.

Extreme verlatingsangst

Mensen met borderline hebben een vaak grote behoefte aan intieme relaties, maar zijn daar tegelijkertijd bang voor. Ze zijn extreem bang om in de steek gelaten te worden. Ze stellen mensen daarom voortdurend op de proef. Zo testen ze als het ware of en wanneer iemand hen in de steek laat. Op zich neutrale uitspraken of acties leggen ze al snel uit als een persoonlijke afwijzing. Mensen met borderline leggen vaak makkelijk contacten. Maar hun verwachtingen zijn zo hooggespannen dat niemand eraan kan voldoen. Alleen zijn vinden ze vaak erg moeilijk. Het kan hen in grote paniek brengen. Ze eisen daarom iemands aandacht en liefde volledig op. Hun relaties zijn vaak heftig, maar kort.

Zelfbeschadiging

Veel mensen met borderline beschadigen zichzelf. Ook gedachten over of pogingen tot zelfdoding komen veel voor.

Identiteitsproblemen

Mensen met borderline hebben vaak weinig zelfvertrouwen en een negatief zelfbeeld. Ze zijn buitengewoon gevoelig voor opmerkingen die ze als kritiek ervaren. Ze twijfelen constant over wat ze zullen aanpakken en wat ze met hun leven willen.

Dissociatieve verschijnselen

Mensen met borderline kunnen momenten van vervreemding hebben. Dat is een gevoel van ‘er niet echt te zijn’ of een sterk en beangstigend gevoel van innerlijke leegte. Soms weten ze even echt niet wat ze gedaan hebben of hoe ze ergens zijn gekomen.

Psychotische verschijnselen

Soms krijgen mensen met borderline last van psychotische verschijnselen, zoals in de war of achterdochtig zijn en stemmen horen. Deze verschijnselen kunnen enkele uren of dagen duren.

Biologische factoren

De belangrijkste biologische factor is aanleg. Impulsief gedrag, heftige emoties en stemmingswisselingen kunnen in aanleg aanwezig zijn. Dit heeft te maken met de verwerking van prikkels in de hersenen.

Psychische en sociale factoren

Psychische en sociale factoren spelen eveneens een belangrijke rol bij borderline, met name ingrijpende ervaringen en gevoelens van grote onveiligheid in de kindertijd. Om die reden hebben mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis vaak moeite anderen te vertrouwen. Het gevoel van onveiligheid kan een duidelijk aanwijsbare oorzaak hebben, zoals lichamelijke verwaarlozing, mishandeling, seksueel misbruik of een scheiding van de ouders. Maar het kan ook minder duidelijk zijn waar het onveilige gevoel vandaan komt, bijvoorbeeld wanneer er sprake was van emotionele verwaarlozing of wanneer een gebeurtenis of persoon onbewust als onveilig ervaren is.

Iemand met borderline heeft meestal het meeste baat bij een ambulante of poliklinische behandeling. Een tijdelijke opname in een psychiatrisch ziekenhuis is noodzakelijk wanneer de spanningen te hoog oplopen, de persoon zichzelf ernstig verwondt, gevaarlijk gedrag vertoont of de neiging heeft tot zelfdoding. Hiertoe wordt besloten in samenspraak met de persoon zelf, de huisarts, de behandelaar en vaak ook de familie.

Vertrouwensrelatie

De behandeling richt zich allereerst op het opbouwen van een stabiele vertrouwensrelatie tussen de persoon zelf en de behandelaar. Voldoende tijd nemen en geduld hebben zijn hiervoor van groot belang. Want ook in het contact met de behandelaar blijft angst voor verlating en voor hechting, zwart-wit oordelen en te hoge verwachtingen bestaan. Duidelijke afspraken over bereikbaarheid van de behandelaar, de frequentie en duur van behandeling en over beoogde doelen zijn dan ook belangrijk.

Inzicht, acceptatie en evenwicht

In de volgende fase van de behandeling staan inzicht geven in de borderline persoonlijkheidsstoornis, acceptatie en het creëren van evenwicht en stabiliteit centraal. De relatie met de therapeut vormt de basis waarop de persoon zelf kan werken aan andere relaties, het denken in uitersten en de angst om alleen te zijn. Ook verschillende vormen van gedragstherapie, individueel of in groepsverband, kunnen zinvol zijn. Gezins- of relatietherapie kan het contact met de omgeving verbeteren. Psychomotorische therapie of vaardigheidstraining emotie regulatie (VERS) kan ertoe bijdragen goed om te gaan met spanningen en woede. Ook zijn gespecialiseerde psychologische behandelingen ontwikkeld die positieve resultaten laten zien. Een van die behandelingen is schematherapie.

Medicijnen

Bij de behandeling van de borderline persoonlijkheidsstoornis zijn medicijnen een belangrijk hulpmiddel. Ze verminderen een aantal borderline-verschijnselen. Kalmerende medicijnen worden het meest voorgeschreven. Ook worden regelmatig antipsychotica voorgeschreven. Deze verminderen de impulsiviteit, de heftige emoties, zoals angst en depressiviteit en de psychotische verschijnselen zoals verwardheid en stemmen horen. Antidepressiva kunnen helpen bij langdurige somberheid en grote impulsiviteit. Soms worden medicijnen voorgeschreven om de stemmingswisselingen te verminderen, bijvoorbeeld lithium of carbamazepine.

Krijg inzicht in de borderline

Door je te verdiepen in de achtergronden, de symptomen en de aanpak van een borderline stoornis, leer je meer over wat de stoornis inhoudt en zal je jouw naaste wat beter begrijpen. Dit kan je helpen om er beter mee om te gaan.

Er zijn een aantal organisaties/websites waar meer informatie te vinden is over Borderline, zoals Naaste in kracht, Stichting Borderline.

Zorg voor jezelf

Zorg in de eerste plaats goed voor jezelf. Want als jij je goed voelt, kan je er beter voor de ander zijn. Cijfer jezelf niet weg en blijf leuke dingen doen waardoor je energie krijgt en je ontspant. Onderhoud ook het contact met anderen. Af en toe erover praten kan al erg opluchten. Vermijd de stoel van hulpverlener Als je merkt dat je naaste het moeilijk heeft, kan je geneigd zijn te willen helpen met oplossingen, tips en adviezen. Onthoud dat jij niet zijn of haar hulpverlener bent. Het is goed om op jouw manier te helpen en te steunen, maar neem geen taken over die eigenlijk bij de hulpverlening horen. Hulpverleners zijn hiervoor opgeleid en zo houd jij jouw relatie met je dierbare gezond. Bovendien zou je hiermee een veel belangrijkere rol opgeven, bijvoorbeeld die van broer of partner.

Ga met elkaar in gesprek

Wil je graag een gesprek voeren? Doe dit dan op een moment dat de ander niet al overspoeld wordt door emoties. Stel vragen zonder je op te dringen. Probeer je woordkeuze neutraal te houden en geef geen waardeoordeel. Mensen die zich beoordeeld voelen gaan vaak in de verdediging en dit maakt het lastig om een goed gesprek te voeren. Bagatelliseer de heftige emoties van de ander niet. Bedenk je dat deze heftige emoties deel uitmaken van de problematiek. Vraag bijvoorbeeld wat het voor de ander betekent zich zo te voelen. Kijk wat jouw reactie doet. Onbedoeld hebben opmerkingen soms een verkeerde uitwerking. Kijk of je anders kan reageren. Aansluiten bij de woorden die jouw naaste zelf gebruikt, kan hierbij helpen. Geef hierbij gerust aan dat jij je best doet en dat het af en toe even zoeken is hoe je het beste kan reageren. Merk je dat het gesprek nergens toe leidt, geef dit dan aan en verlaat het gesprek. Betrek het borderline gedrag van de ander niet op jezelf en ga er niet in mee. Als jouw naaste heel erg verdrietig of boos is, is het mogelijk dat dit door de borderline komt. Het heeft dus niets met jou te maken.

Geef je grenzen aan

Het is misschien even wennen, maar het stellen van grenzen helpt je mentaal gezond te blijven. Dat is fijn voor jezelf en het geeft je ruimte om er juist beter voor de ander te zijn. Naast het stellen van jouw grenzen, is het net zo belangrijk om ze vervolgens ook vol te houden. Stel dus grenzen die je ook waar kunt maken. Het kan nodig zijn om je grenzen meerdere keren te moeten aangeven. Het stellen van grenzen kan tot heftige reacties leiden bij jouw naaste. Probeer rustig uit te leggen, dat dit uiteindelijk het beste is voor iedereen. Doe dit vanuit de ik-vorm en gebruik heldere, eenvoudige zinnen. Bedenk dat iemand niet de borderline is. Hoewel iemand met borderline overspoeld kan raken met emoties en te maken kan krijgen met lastige situaties, betekent dit niet dat diegene de stoornis is. Natuurlijk maakt de stoornis onderdeel van hem of haar uit, maar de ander is nog zoveel meer. Bijvoorbeeld een moeder of vader, zoon of dochter. Het kan de ander helpen wanneer jij dit ook af en toe naar hem of haar uitspreekt.

Stel verwachtingen bij en accepteer

Hoe graag je het zou willen, ga er niet van uit dat een behandeling alles snel ‘oplost’. Vaak gaat het om een langer proces met vallen en opstaan. Door niet te hoge verwachtingen en eisen te hebben, leg je niet te veel druk op de schouders van de ander. Jouw naaste kan (tijdelijk) veranderen door de borderline. Daar mag je verdrietig om zijn. Het klinkt misschien lastig, maar door de situatie te aanvaarden zoals die is, creëer je ruimte om problemen van een andere kant te bekijken.

Heb aandacht voor kinderen in het gezin

Heb je kinderen en is je naaste met borderline jouw partner of een ander kind in het gezin? Kinderen merken bijna altijd dat er iets aan de hand is, ook al lijkt dat soms niet zo. Leg ze uit wat er met hun vader/moeder of broer/ zus aan de hand is. Als er een crisis is, vertel je kinderen dan dat dit niet door hen komt. Uitleg helpt bij het ontwikkelen van strategieën om er goed mee om te kunnen gaan. Probeer het onderwerp ook bespreekbaar te houden binnen het gezin. Geef aan dat jouw kinderen er over mogen praten en vragen mogen stellen. Het is belangrijk dat kinderen gezien en gehoord worden door de ouders en dat gevoelens er mogen zijn. Zorg er ook voor dat je kinderen genoeg afleiding hebben buitenshuis, weg van de spanning.

Vraag hulp en neem hulp van anderen aan

Als naaste van iemand met borderline, kan jij ook behoefte hebben aan ondersteuning. Het kan helpen om je sociale netwerk in kaart te brengen, zodat je weet wie je wanneer om hulp kan vragen. Heb jij het door de situatie moeilijk? Aarzel dan niet om professionele hulp te zoeken. Voor kinderen in het gezin kan preventieve hulp helpen met de situatie om te leren gaan. Naar de huisarts gaan is een eerste stap om professionele hulp te vragen. Jouw huisarts kan je ondersteunen om op de been te blijven en je adviezen geven over hoe je het beste voor je naaste zorgt. Hij of zij kan je doorverwijzen voor passende hulp als dat nodig is. Heb je lichamelijke of ‘vage’ klachten, ga dan ook op tijd naar de huisarts. Heeft de situatie effect op je werk of opleiding? Praat erover met je werkgever of decaan/ zorgcoördinator van je school of opleiding. Vraag om begrip en praktische ondersteuning. Als je het fijn vindt, neem dan een collega of studiegenoot in vertrouwen en vraag om steun. Deel ook binnen de kerkelijke gemeente je zorgen en vraag pastorale begeleiding.

Zoek contact met andere naasten

Het delen van ervaringen met andere naasten zorgt vaak voor erkenning en ‘lucht’ om met de situatie om te gaan. Veel mensen vinden het steunend om te ervaren dat ze niet de enige zijn. Daarnaast kunnen anderen je misschien wel op weg helpen met de aanpak van problemen: de kans is groot dat een ander iets soortgelijks al eens eerder heeft meegemaakt.

Vereniging Een Handreiking biedt regelmatig lotgenotencontact aan. Neem voor meer informatie hierover contact op via het contactformulier.